Səhih-i Buxaridə qeyd edilmiş meymunların daşqalaq edilməsi haqqındakı hədisi necə anlamalıyıq?

Bu rəvayət İmam Buxarinin "Camius-Səhih" adlı kitabında qeyd edilmişdir. Rəvayəti Amr b. Meymun adlı şəxs nəql edir. Həmin rəvayətdə deyilir ki, cahiliyyə dövründə bir qrup meymun zina etmiş bir meymunu daşqalaq edirmiş (bu, Amrın düşüncəsidir), Amr b. Meymun da onlara qoşulub digər meymunu daşlamağa başlayıb.

Göründüyü kimi, bu məlumat Rəsulullaha aid bir hədis deyildir. Rəvayəti başa düşmək üçün bunlara diqqət etməliyik:

Hədislər sənəd və mətn olmaqla iki hissədən ibarət olur. Məsələn, "Əməllər niyyətlərə görədir", - cümləsi hədisin mətnidir. "Hz. Ömər Rəsulullahdan (əsm), filan tabii Hz. Ömərdən, filan təbə-i tabiun həmin tabiidən ... eşidərək dedi ki..." - hissəsi isə o hədisin sənədidir. Bir hədisin sənədində yer almış şəxslərin etibarlı olub-olmamasına görə həmin hədis mötəbər və ya zəyif hesab olunar. Bütün hədis ravilərinin (rəvayət edənlərin) doğum, ölüm tarixlərini, etibarlı olub-olmadıqlarını, qısa həyat tarixlərini yazan rical mənbələri vardır. Məsələn, hədisin sənəd zənciri içində yer alan ravilərdən biri ibadətə əhəmiyyət verməyən, yaxud yaddaşı zəyif olan, rahatlıqla yalan uydura bilən və s. adam olarsa, həmin an o hədis etibarını itirər. Bu səbəblə də hədislərin mötəbər olub-olmadığını bilmək üçün sənədin çox önəmli rolu var.

İmam Buxarinin "Camius-Səhih" kitabında bir hədis üç, dörd, altı, yeddi... dəfə müxtəlif yerlərdə təkrarlana bilir. Məsələn, "Əməllər niyyətlərə görədir", - hədisi yeddi ayrı yerdə qeyd edilib. Hər dəfə eyni hədisin sənədini mətnin üstünə yazmaq kitabın həcmini artıracağından daha əvvəlki bölümlərdə sənədini qeyd etdiyi hədislər başqa yerdə təkrarlandığı zaman sadəcə mətni yazmaqla kifayətlənir.

Başqa qrup hədislərin isə mətni kitabda var, lakin sənədi ya əskik verilib, ya da heç verilməyib. Belələrinə müəlləq hədis deyilir. İmam Buxari (ra) belə hədisləri kitaba mövzu ilə əlaqəli olduğundan daxil etmiş, bununla da oxucuya nəsə çatdırmaq istəmiş, lakin etibarlı hədis olmadığını bildirmək üçün sənədini qeyd etməmişdir. Bu hədislərdən biri də meymunların daşqalaq edilməsi haqqındakı hədisdir.

İmam Buxari (ra) bu hədisin sənəd qismini əskik vermişdir. Bununla da, hədisi etibarlı hesab etmədiyini oxucuya bildirmək istəmişdir. Rəvayət kitabın "Mənaqibul-Ənsar" bölümündə keçir. Bu bölümdə səhabilərdən danışılır. Hədisin buraya qoyulması ilə İmam Buxari ravi Amr b. Meymunun səhabədən olmadığını bildirmək istəmiş ola bilər. Ola bilsin ki, həmin zamanlarda Amr b. Meymun səhabi hesab edilirdi və sənədində Amr b. Meymunun olduğu tək hədis meymunun daşqalaq edilməsi hədisi olub. Bunu da kitabına daxil edərək İbn Meymunun səhabədən olmadığını bildirmək istəmiş ola bilər.

Və ya bu hədis camaat tərəfindən etibarlı hesab edilirdi. Sənədini əskik qeyd edərək mötəbər olmadığını bildirmək istəmiş ola bilər.

Hansı məqsədlə bu rəvayəti kitabına daxil etmiş olarsa olsun, sənədi tam verməyərək özünün də bu hdisi doğru saymadığını ortaya qoyduğundan bu rəvayətlə nə səhih hədislər, nə də Buxari həzrətləri tənqid edilə bilər.